Qazan köşkündən tapılmış damğa-Ələsgər Mirzəzadənin araşdırması…

18 fevral 2023-cü il tarixdə Cəlilabad rayonunun “Qazan köşkü” qala-abidəsində qədim türk tayfasına  aid “damğa” tapıldı. Damğa Qazan köşkü abidəsini növbəti dəfə ziyarət edərkən, bizim tərəfimizdən qalıq kərpiclərin arasından aşkar edildi. Bir parça sınıq saxsı lövhənin  üzərində qərar tutan bu damğa, çox güman ki, yüz illər bundan öncə yaşamış böyük bir tayfanın simvolunu əks etdirib.

 

Ölçüləri:

       Uzunluğu -16 sm, eni – 7 sm    qalınlığı – 3 sm;   rəngi – boz, ( bir az da açıq qəhvəyi).

       Damğa formasına görə, insan siluetini əks etdirir (baş, qollar, qıç). Damğada rəqs, yaxud ilahi qüvvəyə “şükranlıq” (itaət) ifadəsi hiss olunur.

 

    Damğalar haqqında:

“Oğuz xaqan” dastanında deyilir:

“Mən sizlərə oldum xaqan,

Düşməsin əlimizdən nə yayımız, nə qalxan,

Damğamız olsun bizə yol göstərən bir nişan».

Gördüyünüz kimi, b.e.-nın ilk onilliyində damğalar Oğuz xaqanın və digər xaqanların bayraqlarını, oba və qalalarını, möhür işarələrini, xalça-kilimlərini bəzəmişdir. Damğa simvolları çox qədim zamanlardan mövcud olmuş, qəbilə, tayfa, xalq və millətlərin tanınma nişanlarını əks etdirmişdir. Damğa simvollarına görə türk-tatar və monqollar dünyada öncül sıralardan birini tutur.

Tarix göstərir ki, damğalar müxtəlif qəbilə-icmalarda, o cümlədən türklərdə beş-altı min bundan öncə yaranıb. Damğalar həmçinin yazının olmadığı zamanlarda meydana gəlib. Bu işarələr yarandığı gündən bu günə kimi türk qrupları tərəfındən bir simvol olaraq işlədilib. Ayrıca bu damgaların bəziləri türklərin ilk əlifbası olan runik əlifbanın bəzi hərflərini meydana gətirib. Türk adının yazılı olduğu günümüzdəki ən qədim bəlgə – daş kitabə olan Orxon abidələri də runik əlifbasıyla yazılıb.

Qədim türklərin müxtəlif əşyalar üzərinə (xalı, kilim, məzar daşı və s.) vurduqları damgalar, bəzən hərf, bəzən simvol, bəzən ornament, bəzən də bir sirr olaraq bizə gəlib çatıb (T.Gülensoy. Orhon’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, İstanbul. 1989) (Araz Qurbanov. Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr. SAM, Bakı-2013, Səh.)

Damğaların yaranması mifoloji təsəvvürlər, səlahiyyət bölgüləri, hərb sənəti, dövlətçilik tarixi və ənənələrindən qaynaqlanmışdır. Türk xalqlarında damğa işarələrinin təyinatı və funksiyaları kifayət qədər geniş olmuşdur. Onlara xalq, tayfa və ya nəsillərin dövlətçilik ənənələri, həyat tərzi, təsərrüfat fəaliyyəti, inancları ilə bağlı müxtəlif yerlərdə rast gəlmək mümkündür. Döyüş bayraqlarında, zireh, dəbilqə və qalxanlarda, kəsici silahların tiyəsi üzərində müxtəlif məna və çalarları əks etdirən damğa və işarələr zaman-zaman dəyişmiş, bəziləri sıradan çıxmış, bir çoxu isə müxtəif əşyalar, qayalar üzərində günümüzədək gəlib çatmışdır.

Bu yaxınlarda Qazan köşkündə olarkən, təxminən, 90 il bundan öncə sovet əsgərləri tərəfindən dağıdılmış qalanın qalıqları arasından əldə etdiyimiz damğanı nadir tapıntılardan hesab etmək olar. Çünki, aparılan araşdırmalar nə Qafqazda, nə İran yaylasında, nə də Yaxın Şərqdə tapılmış işarə-damğalar öz forma və quruluşuna görə bu damğanı olduğu kimi əks etdirmir. Amma buna  oxşar düz xətli və dairəli damğalar kəşf olunmuş, Oğuzların Qafqaz-tatar tayfalarına aid olduğu görünməkdədir.

Ələsgər Mirzəzadə, ADPU CF-nın müəllimi və tarixçi- tədqiqatçı.

kulisbet güncel girişdeneme bonusu veren siteler 2024istanbul escortcasibom girişmatbetcasibom güncel girişcasibom güncelgrandpashabet 2198casibomextrabetistanbul escort bayanHOLİGANBETgalabetjojobetbetebetdumanbetdumanbetdumanbetbetistsekabet girişasyabahiscasibomÜmraniye escortcasibom yeniMaltepe escortGrandpashabetGrandpashabetSpincofixbetdumanbetdumanbetdeneme bonusu veren sitelermarsbahistipobet güncel girişbets10 girişcasibom girişJojobetbakırköy escortAtaşehir Escortextrabetjojobet güncel girişextrabetcasibom girişsekabetmarsbahisgüvenilir bahis siteleribetcio girişjojobet güncel girişsahabetasyabahisasyabahiscasibom girişcasibom 715 girişsahabetKonya escortsahabet girişonwin girişsekabet girişholiganbet güncel girişjojobet girişjojobet girişjojobet girişjojobet girişmarsbahis güncel girişmarsbahis güncel girişmarsbahis güncel girişcasibom girişholiganbet girişjojobet girişkralbet güncel girişdumanbetmatbet girişextrabetimajbet girişmarsbahis girişmatbet girişcasibom girişmeritking girişmatbet girişCasibom güncel girişcasibommeritkingankara escortjackbetcasibombetpasmatadorbetgrandpashabetsahabet girişonwinsekabetonwinholiganbetjojobetMeritkingpusulabet güncel girişmatadorbet girişbetwoonbetwoonmaltcasinoGrandpashabetgrandpashabetsekabet girişholiganbetmaltcasinomeritkingsahipleniyorummatbetzbahisgrandpashabet girişcasibomonwinAlsancak Escortbetturkeymatadorbetbetturkey girişcasibomcasibombettilt girişcasibom girişCasibom girişmatadorbetimajbetbetcio girişcasibomcasibom girişcasibombetriversbingo blitz freebetandyou giriscasibom girişMeritking Güncel Girişdeneme bonusu veren sitelercasibom girişcasibomcasibom girişGrandpashabetbetwooncasino sitelericasibomkurtköy escortcasibomKonyaaltı Escortbaywin girişbaywinbetcioGrandpashabetcasinolevantbettiltcasibomjackpot partyonwinonwin girişdeneme bonusu veren sitelergrandpashabetcasibomcasibom girişganobetganobet